Gezond op de werkvloer: meepraten en meedoen

Hoe kom je te weten hoe je gezondheid van medewerkers in een SW-bedrijf het beste kunt bevorderen? Dan ga je gewoon zelf op de werkvloer staan. Zo pakken Dorit Biermann en Lotte Thissen van Universiteit Maastricht hun onderzoek aan voor het ZonMw-programma Werk(en) is gezond. SBCM is co-financier.

Etnografisch-participatief onderzoek

Biermann en Thissen voeren hun onderzoek uit in twee bedrijven: een SW-bedrijf en een chemisch bedrijf waar relatief veel praktisch geschoolde medewerkers werken. Meelopen, dichtbij medewerkers zijn, hun vertrouwen winnen en hun wereld leren kennen. Dat is het etnografische aspect. Zo krijgen ze inzicht in wat medewerkers belangrijk vinden op het gebied van gezondheid. Ze werken zelf mee op een afdeling. Ze zijn nu een jaar bezig en het project duurt in totaal drie jaar.

Betrekken bij gezondheid

‘Bedrijven steken veel geld en tijd in allerlei interventies en activiteiten op het gebied van gezondheid’, zegt Thissen, ‘maar die hebben niet altijd resultaat. Dat bleek uit eerder onderzoek. Wij kijken nu hoe we kunnen aansluiten bij de behoefte en de leefwereld van medewerkers. Wat vinden ze belangrijk? Hoe is de sociale context? Hoe betrek je medewerkers bij het bedenken en uitvoeren van gezondheidsactiviteiten?’ Dat is de kern van de participatieve benadering: mensen eigenaar maken van werk en gezondheid en hun kennis serieus nemen.

Informele gesprekken

En zo staan Biermann en Thissen sinds januari 2019 in het SW-bedrijf gordijnband op te rollen en hebben ze 65 collega’s leren kennen. Tijdens het werk en in pauzes spreken Biermann en Thissen de medewerkers. Die voelen zich daardoor gehoord. Biermann: ‘Uit informele gesprekken met medewerkers halen we meer informatie dan uit vragenlijsten. Die geven vaak momentopnames. Door de gesprekken krijgen we inzicht in de sociale context.’ Door interviews met leidinggevenden van alle afdelingen en HR-medewerkers krijgen ze inzicht in de processen en sociale verhoudingen van de gehele organisatie.

Sociale relaties

Inmiddels hebben ze door het meelopen en meewerken de nodige inzichten opgedaan. Thissen: ‘Of mensen wel of niet iets doen, hangt van de sociale relaties af. De leidinggevende kan zeggen: ‘Je bent er zelf verantwoordelijk voor dat je 10.000 stappen per dag zet of stopt met roken.’ Maar als je je niet gehoord voelt op de werkvloer, dan doe je dat niet. Als collega’s het doen bij wie je je prettig voelt, doe je makkelijker mee.’

Medewerkers die zich niet gehoord voelen en zich niet prettig voelen op het werk, zullen gezondheid sneller als een privézaak bestempelen en een sterke scheidslijn trekken tussen werk en privé. Wanneer medewerkers hun werkomgeving ervaren als ondersteunend en prettig, zal die scheidslijn minder sterk worden, verwachten Biermann en Thissen. Op het werk is een goede relatie met anderen net zo belangrijk als thuis; zowel thuis als op het werk zijn we nu eenmaal sociale wezens.

Saamhorigheidsgevoel

Voor de onderzoekers gaat het bij gezondheid op de werkvloer om veel meer dan alleen het veranderen van de leefstijl. ‘Het gaat om duurzame inzetbaarheid. Dat is veel breder dan aandacht voor sport, voeding en gezond gedrag. De basis is: hoe zorg je ervoor dat mensen zich prettig en betrokken voelen op de werkplek en dat ze kunnen meepraten? Het is een samenspel van medewerkers betrekken bij het werk en de organisatie, saamhorigheidsgevoel, waardering, communicatie, veiligheid en ergonomie.’ Dat geldt niet alleen voor het SW-bedrijf en voor het chemisch bedrijf waar ze hun onderzoek doen, maar voor elk bedrijf.

Activiteiten

Bierman en Thissen weten hoe de medewerkers tegen gezondheid aankijken en wat ze belangrijk vinden. Nu kunnen ze de opgedane inzichten omzetten in activiteiten die aansluiten bij wat er speelt en ingebed worden in bestaande bedrijfsprocessen. ‘We zetten niet één interventie op, maar heel veel kleine dingen’, zegt Biermann. ‘Het zijn injecties met activiteiten die medewerkers zelf bedacht hebben en die bijdragen aan het saamhorigheidsgevoel. We denken bijvoorbeeld aan een workshop om zelf een nieuwsblad te maken of dat medewerkers hun werkplek zelf gaan aankleden of samen gaan koken.’

Digitale omgeving

Op grond van de ervaringen in het SW-bedrijf en het chemisch bedrijf ontwikkelen Biermann en Thissen een digitale omgeving voor bedrijven, waarmee ze participatieve processen rondom gezondheid op de werkvloer kunnen starten. Die testen ze in het derde projectjaar bij vier andere bedrijven. De digitale omgeving biedt geen blauwdruk voor een bedrijfsaanpak, maar handvatten en voorbeelden voor leidinggevenden, HR-medewerkers en bedrijfsleiders om het gesprek aan te gaan.

‘Doel is dat hun aandacht verschuift van ‘medewerkers moeten gezond zijn’ naar ‘wat leeft er op mijn afdeling?’’, zeggen de onderzoekers. ‘Alleen dan wordt een goede dialoog over gezondheid op de werkplek mogelijk.’ Dat is het startpunt om samen met werknemers succesvolle experimenten te bedenken en uit te voeren. Want kant-en-klaar-recepten voor gezondheidsbevordering zijn er niet.