Lawaai in SW bedrijven

Wat is geluid?

Wanneer de lucht in voldoende mate in trilling wordt gebracht ontstaat er geluid. De trillingen worden opgevangen door ons oor en via de gehoorzenuwen overgebracht naar de hersenen zodat we horen. Wanneer ons bewustzijn zich actief op deze geluidsdruk richt, dan luisteren we. Trillingen kunnen zowel regelmatig (toon) als onregelmatig (geruis) zijn. Muziek is een combinatie van toon en geruis, zo is het geluid van een trom geruis, en dat van een bijvoorbeeld een piano een toon.

De toonhoogte van geluid wordt bepaald door het aantal trillingen per seconde; deze snelheid noemen we frequentie. De frequentie wordt gemeten in het aantal trillingen per seconde en uitgedrukt in Herz (Hz). Hoe groter het aantal trillingen, hoe hoger de toon. Niet alle frequenties kunnen door ons gehoor waargenomen worden. Het gehoor van een jong kind kan geluidstrillingen met een frequentie tussen 20 Hz en 24.000 Hz waarnemen als geluid. De bovengrens neemt af naarmate men ouder wordt tot onder ongeveer 10.000 Hz bij bijvoorbeeld 50-plussers. Voor de geluiden tussen 500 en 8000 Hz is ons gehoor het gevoeligst. Dit laatste is ook het gebied waarin de verstaanbaarheid van de menselijke stem de grootste rol speelt.

De sterkte of het volume van geluid wordt uitgedrukt in decibel. De decibel (meervoud decibels of decibellen), afgekort tot dB, is geen eenheid, maar een logaritmische schaal om verhoudingen aan te duiden. Het menselijk gehoor werkt ook min of meer volgens een logaritmische schaal. Horen we een geluid dat twee keer zo sterk is als een eerder geluid en daarna weer een twee maal zo sterk geluid, dan ervaren we het verschil in sterkte tussen de beide eerste als (ongeveer) even groot als het verschil tussen de laatste twee. Uitgedrukt in dB is er tussen het eerste en het tweede geluid een verschil van 3 dB, en tussen het tweede en het derde geluid eveneens 3 dB. In totaal bedraagt de toename dan 6 dB.

Ons gehoor is gevoelig voor de sterkte van het geluid. Hele zachte geluiden zijn pas hoorbaar vanaf een bepaald geluidsniveau, dat wordt aangeduid met de gehoordrempel. Hele harde geluiden vanaf ca. 120 db zijn onaangenaam en vanaf ongeveer 140 dB treedt pijn op; dit wordt de pijngrens genoemd.

De dB(A) is de eenheid waarin de sterkte van het geluid in verreweg de meeste gevallen wordt weergegeven. De dB(A) heeft namelijk een direct verband met de menselijke waarneming. De reden dat de dB(A) in plaats van een gewone decibel bij geluidmetingen en geluidberekeningen wordt toegepast heeft te maken met de gevoeligheid van het menselijk oor, die voor de verschillende frequenties van het geluid niet gelijk is. Piekgeluidsdruk (de maximumwaarde) wordt vaak aangegeven in de eenheid Pascal (Pa).

Machines en geluid.

Bij het gebruik van machines wordt vaak veel geluid geproduceerd. Medewerkers – zowel degenen die met de machines werken als degenen die zich in de directe omgeving bevinden – kunnen daarbij blootgesteld worden aan geluidsoverlast.

Evenals bij andere aspecten van veilig en gezond werken zijn er drie te onderscheiden aandachtsgebieden, dan wel een combinatie hiervan:

• Techniek. De inzet van technische oplossingen om lawaai te beperken of te verminderen. Denk hierbij aan vervanging van oude machines, het aanbrengen van geluidswerende voorzieningen, het beschikbaar stellen van goede gehoorbescherming, enz.
• Organisatie. Het werk kan zodanig worden georganiseerd, dat de blootstellingsduur van medewerkers aan lawaai wordt beperkt, bijvoorbeeld door taakroulatie. Ook kunnen organisatorische maatregelen worden genomen om het aantal werknemers, dat blootgesteld wordt aan lawaai te beperken. Training en instructie, periodieke keuringen van medewerkers en goed onderhoud van machines zijn ook voorbeelden, die hieraan kunnen bijdragen.
• Gedrag. Maatregelen op bovenstaande aandachtsgebieden hebben geen effect, als medewerkers de gehoorbescherming niet of verkeerd gebruiken of zich niet houden aan de organisatorische afspraken. Voorlichting over de gevolgen van gehoorschade moet toegespitst zijn op het niveau van de medewerkers. Toezicht door leidinggevenden op het gebruik van gehoorbescherming en naleving van de regels is van essentieel belang.

Het is ondoenlijk om alle werkzaamheden waarbij lawaai wordt veroorzaakt in de arbocatalogus SW te beschrijven; bij ieder SW bedrijf worden weer andere werkzaamheden uitgevoerd, die bovendien, o.a. onder invloed van de economische situatie, regelmatig wijzigen.

De meest voorkomende werkzaamheden in SW bedrijven, waarbij sprake is van lawaai, worden hieronder aangegeven. Daarbij worden tevens de machines genoemd, die in veel gevallen de bron zijn van dit lawaai:

• Houtbewerking (cirkelzagen, tafelfrezen, boormachines, vandiktebanken, vierzijdige schaafmachines, cnc gestuurde boor- en freesbanken, schuurmachines, kopieerfrezen, enz.)
• Metaalbewerking (excenterpersen, aluminiumzagen, boormachines, ponsmachines, slijpmachines, afkortzagen, scharen, freesmachines, draaibanken, enz.)
• Groenvoorziening (bosmaaiers, kooimaaiers, cirkelmaaiers, grondbewerkingsmachines, bladblazers, heggenscharen, kettingzagen, enz.)
• Bouw (houtbewerkingsmachines, schiethamers, pneumatische hamers, boormachines, slijpschijven, betonmolens, enz.)
• Schoonmaak (stofzuigers, waterzuigers, hogedruk spuiten, enz.)
• Verpakken (vulmachines, verpakkingsmachines, stortgoten, enz.)
• Drukkerij (drukpersen, snijmachines, verzamelunits, stansmachines, enz.)
• Assemblage (nietmachines, pneumatisch gereedschap, moeraanzetters, enz.).

Bovenstaande opsomming pretendeert verre van volledig te zijn. In allerlei soorten situaties bij allerlei soorten werkzaamheden en/of activiteiten binnen SW bedrijven kan er sprake zijn van lawaai. Waardoor dit wordt veroorzaakt is van ondergeschikt belang. Het gaat erom dat de juiste maatregelen worden genomen om schade aan de gezondheid van werknemers te voorkomen en dat wordt voldaan de wet- en regelgeving op dit gebied.

Geluidsniveaus en gehoorschade.

De blootstellingduur en het geluidsniveau zijn medebepalend voor eventuele gehoorschade die daardoor kan ontstaan. Langdurige blootstelling aan geluid boven de 80 dB(A) kan lawaaidoofheid veroorzaken. Werkgevers kunnen verantwoordelijk worden gesteld voor het ontstaan daarvan.

In onderstaande tabel is aangegeven, welke dagelijkse verblijfsduur nog veilig is zonder het gebruik van gehoorbescherming:

Geluidsniveau in dB(A)	Veilige dagelijkse verblijfsduur
80	8 uur
83	4 uur
86	2 uur
89	1 uur
92	30 minuten
95	15 minuten
98	7,5 minuut
101	ca. 4 minuten

Gehoorschade kan worden veroorzaakt door het werk, maar ook door activiteiten in de privésfeer. Denk bijvoorbeeld aan het geluidsniveau van koptelefoons, in disco’s en bij doe-het-zelf werkzaamheden, zoals grasmaaien en boren van gaten.

Gehoorschade is onomkeerbaar en het verlies aan gehoorcapaciteit kan niet meer ongedaan gemaakt worden. Gehele of gedeeltelijke doofheid kan grote consequenties hebben. Gesprekken, zowel op het werk als in de privé omgeving, zijn niet of nauwelijks meer te volgen met alle gevolgen van dien. Werknemers, die doof worden, kunnen in een isolement terecht komen, hebben vaak een hoger verzuim en blijken minder productief te zijn. Verder is er kans op verhoogde bloeddruk en concentratieverlies.

De Arbcatalogus SW, onderdeel  Lawaai is van toepassing voor iedereen werkzaam binnen de SW sector (dus ook voor bijvoorbeeld doven en medewerkers met een regulier dienstverband). De illustratie op de volgende bladzijde geeft een indicatie van lawaainiveaus, die kunnen optreden in verschillende situaties (naar Bruël & Kjaer):